Zaman və beynsizlər


Tarix və insanlar heç zaman uzlaşmır. İnsanlardan asılı olaraq tarix müxtəlif olur. Məsələn, Azərbaycanda yaşayanlar XXI əsri qəbul edirlər, amma təfəkkür, düşüncə, mədəniyyət və inkişaf baxımından iki-üç əsr geridə qalıblar. Uzun əsrlərin tərəqqisindən sonra XXI əsrin insanı kol arxasında gizlənib radar tutmaz, rüşvət verməz və almaz, kor-koranə heç nəyə inanmaz, dini rituallarda özünü döyməz, inanc günlərində daşı, dəmir hasarı öpməz, dinə və onun nağıl kitablarına inanmaz, ictimai nəqliyyatda qəzet-kitab oxumaq əvəzinə “eşşək” kimi anqırmaz, texnologoyadan məqsədyönlü istifadə etmək əvəzinə “instaqramda” qız tutmaz, keyfiyyətsiz benzin satmaz, insanları aldatmaz, döyməz, “Allah ömrümdən kəsib sənə calasın” deməz, dünyaya uşaq gətirəndən pul almaz, dilənməz və s.
Əgər bu gün sadaladığım və sadalamadıqlarım çox şeylər Azərbaycanda mövcuddursa əsrimiz və ya irsimiz deyə, söhbət etməyin mənası yoxdu. İnsanlar məkanı doğurur. Azərbayan məkan olaraq dünyanın geridə qalmış əsrlər sırasına daxildi. Əsri qabaqlayan və ya ən azından onunla ayaqlaşan məkan deyil, məhz insanlardı. Sovetlər dövründə yaşamağımız da geriliyimizə bir səbəb deyil. Gürcüstanla eyni bölgədə və eyni Sovetlərdə yaşamışıq. Amma bu gün Gürcüstan XXI əsri qabaqlamağa hazırlaşır. Halbuki, Şevarnadze hakimiyyətində qonşu dövlət Azərbaycandan daha pis gündə olub və əsr baxımından geriyə getmişdi.
Dünyanın imkişaf etmiş millətləri isə öz dövlətlərini XXI əsrdən də irəli aparıblar. Avropanın bir çox ölkəsi buna bariz nümunədir. Bizim üzümüzü ağardan elə əslində Sovet hakimiyyəti idi. O dağılandan sonra köhnə hamam, köhnə tas oldu. Əsrə nəzərən geridə qalmağımız bu günün söhbəti deyil. XX əsrin əvvəlində, XIX əsrin sonlarında yaşamış bütün azərbaycanlı ziyalıları, maarifçilərinin hamısı bu barədə danışıb, bunu millətin bir dərdi olaraq qabardıblar.

“Əkinçi” qəzeti 23-cü sayında (6 dekabr 1876-cı il) yazırdı:
“Bizim müsəlman tayfasının ingilis tayfasından nə qədər geri qaldığını, “Əkinçi” qəzetinə və London şəhərində çap olunan “Tayms” qəzetinə baxmaqla bilmək olar. “Tayms” hər gündə iki dəfə, “Əkinçi” iki həftədən bir çıxır. “Tayms” hər dəfə iki vərəq üstündə, “Əkinçi” yarım vərəq üstündə çap olunur. “Tayms”ın hər vilayətdə müxbiri var ki, təzə xəbərləri yazıb məlum edir. Onun hər fəslini bir neçə adam yazır. Amma “Əkinçi”ni yazan bir adam olduğuna bəzi vaxtda hətta Badkubədə vaqe olan işlərdən bixəbər olur. “Tayms” qəzetini ingilis qeyri-şəhərlərində oxuyanlar qəzetin dəmir yolu ilə onlara bir gündə yetişməyi çox bilib xahiş edirlər ki, qəzet onlara dəxi tez yetişsin. Ona görə də onu çap edən teleqraf maşını kimi fortopyanoya oxşayan bir maşın ixtira edib ki, onun hər dişini basanda hər şəhərdə bir hərf düzəlir. Sonra hamı şəhərlərdə bir saatda, bir dəqiqədə qəzet çap olunub tamam olur. Amma “Əkinçi” qəzetini bir həftəyə güc ilə düzüb çap edəndən sonra palçıqlı yollar ilə öküz ərradəsində bir aya gedib müştəriyə yetişəndən sonra müştəri bir çüzi işi olanda qəzeti kənara qoyub bikar olanda ona baxır, ya heç baxmayır. “Tayms” elannamə çap etməkdən hər gündə 200 manatdan ziyadə alır. Amma “Əkinçi” iki ilin müddətində bir manat da almayıb. “Tayms”ın 100 mindən ziyadə müştərisi var, “Əkinçi” 300 müştəriyə həsrət çəkir və bir də ingilis məmləkətində “Tayms”dan savayı çox qəzet var ki, hər gündə, ya gündə iki dəfə çap olunur və onaların hər birini çap edən özünün qəzet çap etmək ixtiyarını 200 min manata satmaz. Amma bizim bir “Əkinçi” qəzetimiz var və əgər onu çap etmək ixtiyarını satmağa dursaq nə ki ona bir qəpik verən olmaz, hətta onu cəbrən də boynuna götürən tapılmaz”.
Hə, yoldaşlar. XIX əsrin sonunda “Əkinçi” tək idi. Bu gün isə “regionun lider dövlətində” minlərlə qəzet-junal var. Amma təfəkkür, düşüncə, davranış, mədəniyyət və inkişaf baxımından həmənkidi, ciddi fərq yoxdu. Özümüzü millət kimi təsdiqləsək inkişaf edən gürcülərdən də irəliyə gedərik. Əks halda bizim XXI əsrə çatmağa və avropalıların səviyyəsinə yetişməyimizə hələ çox əsrlər var.

Yorumlar