Tarix və insanlar heç zaman
uzlaşmır. İnsanlardan asılı olaraq tarix müxtəlif olur. Məsələn, Azərbaycanda
yaşayanlar XXI əsri qəbul edirlər, amma təfəkkür, düşüncə, mədəniyyət və
inkişaf baxımından iki-üç əsr geridə qalıblar. Uzun əsrlərin tərəqqisindən
sonra XXI əsrin insanı kol arxasında gizlənib radar tutmaz, rüşvət verməz və
almaz, kor-koranə heç nəyə inanmaz, dini rituallarda özünü döyməz, inanc günlərində
daşı, dəmir hasarı öpməz, dinə və onun nağıl kitablarına inanmaz, ictimai nəqliyyatda
qəzet-kitab oxumaq əvəzinə “eşşək” kimi anqırmaz, texnologoyadan məqsədyönlü
istifadə etmək əvəzinə “instaqramda” qız tutmaz, keyfiyyətsiz benzin satmaz, insanları
aldatmaz, döyməz, “Allah ömrümdən kəsib sənə calasın” deməz, dünyaya uşaq gətirəndən
pul almaz, dilənməz və s.
Əgər bu gün sadaladığım və
sadalamadıqlarım çox şeylər Azərbaycanda mövcuddursa əsrimiz və ya irsimiz deyə,
söhbət etməyin mənası yoxdu. İnsanlar məkanı doğurur. Azərbayan məkan olaraq dünyanın
geridə qalmış əsrlər sırasına daxildi. Əsri qabaqlayan və ya ən azından onunla
ayaqlaşan məkan deyil, məhz insanlardı. Sovetlər dövründə yaşamağımız da
geriliyimizə bir səbəb deyil. Gürcüstanla eyni bölgədə və eyni Sovetlərdə
yaşamışıq. Amma bu gün Gürcüstan XXI əsri qabaqlamağa hazırlaşır. Halbuki,
Şevarnadze hakimiyyətində qonşu dövlət Azərbaycandan daha pis gündə olub və əsr
baxımından geriyə getmişdi.
Dünyanın imkişaf etmiş millətləri
isə öz dövlətlərini XXI əsrdən də irəli aparıblar. Avropanın bir çox ölkəsi
buna bariz nümunədir. Bizim üzümüzü ağardan elə əslində Sovet hakimiyyəti idi. O
dağılandan sonra köhnə hamam, köhnə tas oldu. Əsrə nəzərən geridə qalmağımız bu
günün söhbəti deyil. XX əsrin əvvəlində, XIX əsrin sonlarında yaşamış bütün azərbaycanlı
ziyalıları, maarifçilərinin hamısı bu barədə danışıb, bunu millətin bir dərdi
olaraq qabardıblar.
“Əkinçi” qəzeti 23-cü
sayında (6 dekabr 1876-cı il) yazırdı:
“Bizim müsəlman tayfasının ingilis
tayfasından nə qədər geri qaldığını, “Əkinçi” qəzetinə və London şəhərində çap
olunan “Tayms” qəzetinə baxmaqla bilmək olar. “Tayms” hər gündə iki dəfə,
“Əkinçi” iki həftədən bir çıxır. “Tayms” hər dəfə iki vərəq üstündə, “Əkinçi”
yarım vərəq üstündə çap olunur. “Tayms”ın hər vilayətdə müxbiri var ki, təzə xəbərləri
yazıb məlum edir. Onun hər fəslini bir neçə adam yazır. Amma “Əkinçi”ni yazan bir
adam olduğuna bəzi vaxtda hətta Badkubədə vaqe olan işlərdən bixəbər olur.
“Tayms” qəzetini ingilis qeyri-şəhərlərində oxuyanlar qəzetin dəmir yolu ilə onlara
bir gündə yetişməyi çox bilib xahiş edirlər ki, qəzet onlara dəxi tez yetişsin.
Ona görə də onu çap edən teleqraf maşını kimi fortopyanoya oxşayan bir maşın ixtira
edib ki, onun hər dişini basanda hər şəhərdə bir hərf düzəlir. Sonra hamı şəhərlərdə
bir saatda, bir dəqiqədə qəzet çap olunub tamam olur. Amma “Əkinçi” qəzetini bir
həftəyə güc ilə düzüb çap edəndən sonra palçıqlı yollar ilə öküz ərradəsində bir
aya gedib müştəriyə yetişəndən sonra müştəri bir çüzi işi olanda qəzeti kənara
qoyub bikar olanda ona baxır, ya heç baxmayır. “Tayms” elannamə çap etməkdən hər
gündə 200 manatdan ziyadə alır. Amma “Əkinçi” iki ilin müddətində bir manat da almayıb.
“Tayms”ın 100 mindən ziyadə müştərisi var, “Əkinçi” 300 müştəriyə həsrət çəkir
və bir də ingilis məmləkətində “Tayms”dan savayı çox qəzet var ki, hər gündə,
ya gündə iki dəfə çap olunur və onaların hər birini çap edən özünün qəzet çap
etmək ixtiyarını 200 min manata satmaz. Amma bizim bir “Əkinçi” qəzetimiz var və
əgər onu çap etmək ixtiyarını satmağa dursaq nə ki ona bir qəpik verən olmaz, hətta
onu cəbrən də boynuna götürən tapılmaz”.
Hə, yoldaşlar. XIX əsrin
sonunda “Əkinçi” tək idi. Bu gün isə “regionun lider dövlətində” minlərlə qəzet-junal
var. Amma təfəkkür, düşüncə, davranış, mədəniyyət və inkişaf baxımından həmənkidi,
ciddi fərq yoxdu. Özümüzü millət kimi təsdiqləsək inkişaf edən gürcülərdən də
irəliyə gedərik. Əks halda bizim XXI əsrə çatmağa və avropalıların səviyyəsinə
yetişməyimizə hələ çox əsrlər var.
Yorumlar
Yorum Gönder